On translating Mo Yan’s Frogs into Dutch

Some ten years ago I suggested translating Mo Yan’s Sandalwood Death (莫言,檀香刑) to a Dutch publisher. Until then the publisher had had four of Mo Yan’s books translated from the English, and I explained to them why it would be better to translate directly from Chinese into Dutch: translating is not just a simple matter of substituting words from one language to another. A translator makes decisions for every word he chooses, when you translate from an intermediary language you are in fact translating the decisions of the first translator. Besides, translating a book involves a thorough understanding of both languages, their literary traditions and the context in which the book was written. When Chinese books are translated from the English (or any other language apart from Chinese) a translator may be at work who knows nothing or very little about Chinese history, culture, society or literature.

In the end the publisher dropped Mo Yan, probably because the sales were not high enough. In 2010 I tried again with another publisher who I knew had been interested in Mo Yan for quite some time. By that time Frogs (蛙) had just come out and so I started translating Frogs. Ten days after I had finished the translation Mo Yan won the Nobel prize for literature!

Frogs is actually the first long novel I ever translated. I did several short stories, I am working on the famous eighteenth century novel The Dream of the Red Chamber (红楼梦together with two colleagues), and I have concentrated on translating poetry, which had become my main field of interest during my university years. I originally started translating poetry from the 1920s and 1930s in 1995, moved on to post-1950 poetry from Taiwan (on which I wrote a dissertation), and then I spent years on translating classical Chinese landscape poetry (an anthology of which was published last year as Mountains and Water/Berg en water). Translating a modern novel was different from anything I had done before.

Because all languages are different, all translation implies a transformation from the very beginning; word to word conversion does not exist. No matter which languages are involved, a translator is always creating a bridge between two worlds, narrowing a gap in space and time, trying to convey proverbs, notions, words, literary conventions, that are typical of one language into the proverbs, notions, words and literary conventions of the target language. On the one hand, the translator has to emphasize general, universal characteristics to reassure the reader with just enough familiarity to go on reading and to understand the text. And on the other hand he has to provoke the reader with strange and unusual characteristics that will enrich the reading experience. Logically, the further two cultures are separated, in space or time or both, the harder it will be to translate.

Translating a novel, I found, is not necessarily easier than translating poetry, as many people are inclined to think; it all depends on what kind of prose or poetry text you are translating. Does the prose text employ a lot of word games? Is the poem fairly straightforward? One always wants to get all the characteristics of the text across, which surface through things as sound, rhythm, style, atmosphere, mood – immaterial things that are different in all languages. A translator is one of the most thorough readers of the text, he first needs to grasp the essential elements, which he then transposes into the new language. In this, translating a good novel is essentially the same as translating a good poem. Yet, while translating a voluminous novel like Mo Yan’s Frogs one has to keep a comprehensive view of all those hundreds of pages, whereas the strength of a poem usually lies in its compactness. What I found the most difficult to translate, more than anything else, are poems with fixed forms, such as classical Chinese poetry. Because if you decide to render something of that fixed form in the translation as well, you are really limited – you have much less space than with any other literary form. And in the case of traditional poetry, the classical language, wenyan, forms an additional problem, since the language itself is very compact; in comparison Dutch is much more prose-like. Besides, classical Chinese literature is not only geographically far away from us, but centuries lie between the time of writing and the contemporary Dutch reader.

I have always been able to translate texts that I have chosen myself, texts that I appreciate personally. I like writers who enjoy in one way or other to experiment and to surprise the reader. I like writers who have a good sense of humor and exaggeration, and who are visually strong as well. Xia Yu (夏宇), for example, one of my favorite poets from Taiwan, writes in “To give time to time” (給時間以時間) that somebody is shot, and that the blood oozes out like toothpaste – which I find very funny and surprising because she more or less equals the shooting to something as common as brushing one’s teeth. The scene comes alive in your mind:

Give Time to Time
– For Yan McWilliams

Since time became time
We have had to give time to time
Being is also being this way is not so difficult either
For being to be understood as being
Later if motivation’s turn comes up let me
Grab him by the throat and put a bullet through him
This sobriety of mine
Is almost wind
In a pump organ

And mornings like this I’ll give the name of soft
And exact
Exactness of mint in toothpaste
When I drill him through his blood will ooze like toothpaste
Bringing closure to his fury and exhaustion
For once at least he’ll again be a virgin boy
In the face of death
If I claim to be a murderer

Everyone is sure to want a narrative account:
I made the day my night immense and broken**
To make this moment flecked with starlight
And moreover to have loved If death is not wanderlust
Music rises vertically
We lie horizontally

(translation by Steve Bradbury, in Fusion Kitsch)

While classical poems tend to evoke a static image like a painting, modern poems like this one are more dynamic, providing more fluid visual images, as in a film. Xia Yu’s language underlines that aspect, it is mostly prose-like language highlighted especially by striking imagery, by juxtaposing contrasting images. From a syntactical point of view, most of the sentences are more or less regular, but they are complicated by the arrangement of the verse lines which she regularly uses to create ambiguity. Her sentences interlock with one another, making it impossible to tell where one sentence ends and another begins. Thus, a new line often puts the previous one in a different light, changing its meaning, as with these lines from ‘Written for others’ (寫給別人):

I love you I love you slowing
the pace till the very slowest so slow till
we hear gear-turning
sounds slippingly on our bodies
a beam of light that is the movie picture
only invented by someone to darken
the room to teach us
to make love slowly in the slowest motion

To transpose such language games into a different language can sometimes be quite difficult. But with patience I usually find a solution in the end, by devising a game that works equally well in Dutch.

The prose poetry of Shang Qin (商禽), also a favorite of mine, is another good example of the prose-like style of modern Chinese poetry. Shang Qin’s poetry is very human and compassionate, but without becoming sentimental, because he combines the tragic and the comic in such a striking way. With his long, winding sentences he slows down the process of reading. A few sentences depict an imaginative scene, giving the reader food for thought. In ‘Giraffe’ (长颈鹿) for example, he draws attention to the notion of ‘time’ and ‘imprisonment’:

After the young prison guard noticed that at the monthly physical check-up all the height increases of the prisoners took place in the neck, he reported to the warden: ‘Sir, the windows are too high!’But the reply he received was: ‘No, they look up at Time.’

The kindhearted young guard didn’t know what Time looks like, nor its origin and whereabouts, so night after night he patrolled the zoo hesitantly and waited outside the giraffe pen.

(translation by Michelle Yeh)

In Mo Yan’s writings, too, I appreciate the sense of humor and the grotesque. One of the opening scenes at the beginning of the Sandalwood Death, where Meiniang dreams about her father being beheaded, becomes comical when the chopped head goes on the run and defends itself with its plait against the wild dogs that follow behind. Such surprises, which set the tone for the book, are are a lot of fun to translate, because you often need to accentuate things to make sure that the humor comes across.

In his use of language Mo Yan is very different from poets like Hsia Yu and Shang Ch’in. Both poets try to push the Chinese language to its limits, creating ambiguity or slowing down reading. Mo Yan is above all a story teller in the oral tradition – in all his novels, technically and structurally diverse as they may be. He writes in colloquial language, using a lot of repetition, exaggeration and irony, inserting many four-character proverbs in his stories and making references to famous classical Chinese texts. His forte lies in the telling itself, and he narrates in a very detailed, baroque way, using all the senses. In Mo Yan’s writings one smells, tastes, hears, sees and feels. In-depth psychological analysis of the characters – as we find in western novels, with Flaubert’s ‘Madame Bovary’ whose inner life is described in detail as one of the best-known examples – is absent. Instead, it is up to the reader to derive from events and actions what kind of people these characters are.

It is these aspects that I have tried to bring across in the Dutch translation of Frogs. Yet, to guarantee more or less faithful effects in Dutch one still needs to adapt the style somewhat. Word repetition, for example, is much less accepted in Dutch than it is in Chinese; in fact, grammatically speaking, Chinese already involves far more word repetition, whereas Dutch language rules forces you to avoid it. For this reason, I have reduced repetition on the level of isolated words to proportions that are acceptable to Dutch readers, while retaining the oral, repetitive character of the original.

Similar considerations and choices are to be made for all text characteristics; the translator constantly needs to reflect about how certain things ‘function’ in the original text and how a similar effect can be achieved in the translation. How do you render the typical Chinese four-character proverbs or other sayings that occur so often? One could use Dutch equivalents (if not too specific Dutch), give literal translations, or paraphrase the meaning and ‘forget’ that it was originally a proverb. Again one needs to consider that colloquial Dutch makes far less use of proverbs than Chinese. Exaggerations and irony, often somewhat culturally defined, regularly need to be accentuated – if you do not the humor is lost on the Dutch reader.

Names will sometimes lead to translation problems as well. Frogs is for the greater part a long letter written by the narrator, Tadpole, to a Japanese author friend. The sentence with which he starts the long story about his aunt is: ‘Sir, it used to be good practice in our region to give children at their birth names of body parts or organs, such as Nose Chen, Eye Zhao, Large Intestine Wu or Shoulder Sun. I have not examined how this use has come into existence, probably it was rooted in the belief ‘those who have a humble name will live long’, or maybe it had something to do with the psychological tendency of mothers to consider the child as a piece of their own flesh. Nowadays this custom is not very popular anymore, young parents no longer want to give their children such strange names. Nearly all the children in our region now also have names as elegant and original as the characters in the television series from Taiwan, Hong Kong or even Japan or Korea. Most children who once were given the name of a body part or organ have changed it into an elegant one, even though there are some who have failed to do so, Ear Chen and Eyebrow Chen for example.’

It is no problem at all to translate this passage, but the choices will be crucial to the remainder of the translation. Because of the absurdity of the names, which is accentuated by the narrator’s additional information, I was forced to translate them, which is uncommon in Dutch translations of Chinese literature. Several decades ago translators occasionally translated names, since they have meanings after all, but this had an unintended ridiculous effect and sometimes irritated the reader. In Frogs the ‘body part’ names are hilarious, as the narrator (called Foot Wan or Runner himself) explains.

The narrator’s first wife is one of the few of his contemporaries who is not named after a body part. Her name is Renmei (meaning righteous and beautiful), which I have just written down in the pinyin transcription, without translating. But then her family name lead to quite a comical problem, for ‘wang’ means ‘cheek’ in Dutch; with the name Wang Renmei she seemed to have a been named after a body part after all! For that reason the family name Wang is banished from the Dutch translation…

The central character in Frogs is a gynaecologist, who works in the countryside of Gaomi, in Shandong. This woman, called Aunt, who is professionally educated, first and foremost, to help women in their pregnancies and deliveries, needs to face after a while the reality of the one-child-policy. Aunt, a loyal party member, faithfully follows the rules, and thinks of ways to implement them. More and more often, she needs to sterilize men who already have a child and to abort women who become pregnant against the rules. In the beginning of her career Aunt is celebrated as a hero, after saving the life of several women and babies who would not have made it with the old methods of the traditional midwives; but she ends up being considered the devil of the village. Through her actions, Aunt, who has been through some hardship herself, comes across as a tough person, with a personal sense of justice. She is a complex figure, a woman who remains childless herself, who holds the destiny of many babies in her hands, and who at the end of her life has an enormous guilt complex.

Many of Mo Yan’s books are set in twentieth century China and show the turbulent changes that took place in that century. Nearly all of them show social engagement, but that does not mean Mo Yan is a politically engaged writer. He is obviously not a political activist, nor is Frogs a political book. Through the ups and downs of the gynaecologist, her relatives and fellow-villagers, we read about China’s recent history, about hungry children eating charcoal during the Great Famine, and about the cruelties of the Red Guards during the Cultural Revolution. But the national history remains in the background, what counts is how the stories depicts the characters and their actions. These are not flat, cardboard figures, but people who have good and bad sides, they show their dilemmas.

For some of the main characters a single event or move turns out to determine the rest of their lives. In that sense Frogs appears to be a novel in the line of the French author Jean Paul Sartre, a novel about the personal responsibility of human beings for their lives and actions. For a very good reason the narrator of the book, who has taken the penname Tadpole, expresses, in the beginning, his admiration for Sartre’s plays, such as Flies and Dirty Hands, and his desire to represent the story of his aunt in such play – which he does in the final part. Mo Yan’s book mostly raises questions, without giving answers. Could his aunt have said ‘no’ to the tasks the authorities imposed on her? Why does the narrator himself not oppose to his wife’s forced abortion? Why does he feel that his career is more important than his wife and child? Why did his wife risk her life by getting pregnant illegally? In the end Frogs is about guilt and responsibility – themes that amply surpass the Chinese context.

That is my personal view of Frogs, which I developed through spending about one and a half year on translating the book. It feels as if the book has become part of me, and after its publication I checked the newspapers every week, hoping for a positive review! The reactions were somewhat mixed, most Flemish newspapers were very enthusiastic, but a few Dutch newspapers were rather neutral, showing neither much enthusiasm nor much criticism. Most readers however seem to appreciate the book and it is selling rather well. This and the Nobel prize ensure that the Dutch public will have the opportunity to read more of Mo Yan in the near future – unfortunately not all translated by me… However, I now do have two years ahead of me in which I will finally be translating the Sandalwood Death, the novel with which it all started for me.

Mo Yan, Kikkers, fragment

Kikkers bestaat uit vijf delen, de eerste vier beginnen met een korte brief aan een Japanse schrijver (een knipoog naar Kenzaburo Oe, met wie Mo Yan bevriend is), die de verteller aanmoedigt in het schrijven van het verhaal van zijn tante. Aansluitend op die brieven volgt in deze vier hoofdstukken het levensverhaal van tante. Meteen in de eerste brief uit deze verteller, die ondertekent met zijn pennaam Kikkervisje, ook zijn bewondering voor Sartres toneelstukken, zoals Vliegen en Vuile handen, en de wens om het verhaal van zijn tante in zo’n soort toneelvorm op te schrijven – dat doet hij dan ook in het laatste deel. Hieronder de eerste brief.

Zeer geachte heer Yoshihito Sugitani,

Het is bijna een maand geleden dat we afscheid namen, maar ik zie de dagen die ik samen met u in mijn geboortestreek doorbracht nog duidelijk voor me. Wij waren werkelijk zeer aangedaan door het feit dat u ondanks uw hoge leeftijd en zwakke gezondheid over land en zee naar deze verre uithoek bent gekomen om uitgebreid met mij en de andere literatuurliefhebbers uit onze streek over literatuur te praten. Wij hebben de lange lezing ‘Literatuur en leven’, die u op de tweede dag van het Chinese nieuwe jaar ’s ochtends voor ons hebt gehouden in de aula van het plaatselijke pension, uitgeschreven op basis van de opname die we hebben gemaakt en we zouden die graag, met uw welnemen, publiceren in Kikkergekwaak, het blad van onze plaatselijke literatuurvereniging, opdat ook de mensen die die dag niet konden komen luisteren, kennis kunnen nemen van uw welsprekendheid, en daar hun voordeel mee kunnen doen.

Op de ochtend van de eerste dag van het nieuwe jaar had ik u meegenomen voor een bezoek aan mijn tante, die meer dan vijftig jaar lang als gynaecologe heeft gewerkt. Hoewel u haar niet volledig kon begrijpen omdat ze erg snel spreekt en met een zwaar regionaal accent, geloof ik dat ze een diepe indruk op u heeft gemaakt. In uw lezing van de middag daarop nam u mijn tante vaak als voorbeeld om uw literatuuropvattingen toe te lichten. U zei dat in uw hoofd beelden waren ontstaan van een vrouwelijke arts die zich fietsend over een bevroren rivier haastte; van een vrouwelijke arts met een verpleegtas op haar rug, een paraplu in de hand en opgerolde broekspijpen, die terwijl ze voortliep massa’s kikkers van zich af sloeg; van een vrolijk lachende arts met een baby in haar armen en mouwen vol bloedvlekken; van een slordig geklede arts met een sigaret in haar mond en een bezorgde uitdrukking op haar gezicht … U zei dat die beelden soms samensmolten, en soms juist uiteengingen, alsof ze een reeks standbeelden waren van dezelfde persoon. U moedigde de literatuurliefhebbers van ons district aan om iets ontroerends te schrijven op basis van tantes leven: een roman, gedichten, of een toneelstuk. Meneer, u hebt ons enthousiasme voor de literaire schepping gewekt! Heel veel mensen branden van verlangen om het te proberen. Een vriend van het plaatselijke cultuurhuis is al begonnen aan een roman over een plattelandsgynaecologe. Hoewel ik persoonlijk veel meer weet van belangrijke gebeurtenissen in tantes leven dan hij, laat ik hem het verhaal toch schrijven, omdat ik hem niet in zijn vaarwater wil zitten. Zelf zou ik, meneer, op basis van tantes leven een toneelstuk willen schrijven. Uw hoge waardering voor de toneelstukken van de Franse schrijver Sartre en de gedetailleerde en originele analyse die u mij daarvan gaf toen we op de avond van de tweede dag bij mij thuis op de kang een gesprek onder vier ogen hadden, waren een heuse openbaring voor mij – ineens was het me duidelijk! Ik wil een toneelstuk schrijven dat net zo uitmuntend is als Vliegen of Vuile handen; ik wil mij ten volle inzetten om een gevierd toneelschrijver te worden. Ik zal uw advies opvolgen: niets overhaasten en op mijn gemak schrijven, zo geduldig als een kikker op een lotusblad onbeweeglijk zit te wachten op een insect; en als ik het goed heb overdacht zal ik het opschrijven, zo snel als een kikker opspringt om zijn insect te vangen.

Voor ik u naar het vliegveld van Qingdao bracht, sprak u uw hoop uit dat ik het verhaal van tante per brief aan u wilde vertellen. Het leven van tante mag dan nog wel niet beëindigd zijn, het kan al wel worden beschreven in termen als ‘een opkomende vloedgolf’ en ‘bruisend en gevarieerd’. Er is zo veel over haar te vertellen dat ik niet weet hoe lang deze brief zal worden – neemt u me dat niet kwalijk, en staat u mij toe in alle vrijheid willekeurig het een en ander neer te krabbelen, ongeacht de lengte. In het tijdperk van de computer is het een soort luxe geworden om met een pen een brief op papier te schrijven, maar het is ook een genoegen om dat te doen, en ik hoop dat u tijdens het lezen ook een zeker ouderwets genoegen zult ervaren.

Overigens belde mijn vader me om te vertellen dat op de vijfentwintigste van de eerste maanmaand de rode bloesems zijn ontloken aan de oude pruimenboom in onze tuin, die u vanwege zijn bijzondere vorm ‘begiftigd’ noemde. Heel veel mensen zijn er speciaal voor naar ons huis gegaan om hem te bewonderen, mijn tante ook. Mijn vader vertelde dat het die dag heel hard sneeuwde; de geur van de pruimenbloesems doordrong de donzige sneeuwvlokken, waardoor de mensen zich als herboren voelden.

Kikkervisje, uw leerling
Peking, 21 maart 2002

Schuld en verantwoordelijkheid: Kikkers van Mo Yan

Een jaar of tien geleden stelde ik uitgeverij Bert Bakker voor een boek te vertalen van Mo Yan, een van mijn favoriete Chinese schrijvers. Het ging om zijn lijvige roman De sandelhoutstraf, die toen net in het Chinees was verschenen. Mij leek het een goed idee als Bert Bakker, die Mo Yan tot dan toe uitgaf, de schrijver voortaan direct uit het Chinees zou laten vertalen, in plaats van een flink bewerkte Amerikaanse vertaling als uitgangspunt te nemen. Uiteindelijk ging het niet door omdat Mo Yan niet goed liep, de uitgever liet de schrijver vallen. Maar in 2010 had ik meer geluk: Eric Visser van De Geus bleek al langer geïnteresseerd in Mo Yan, en zo kon ik aan de slag met de in 2009 verschenen roman Kikkers. 1 oktober heb ik de vertaling ingeleverd, en tien dagen later kwam het grote nieuws: Mo Yan heeft de Nobelprijs gekregen.

Centraal in Kikkers staat een gynaecologe, die werkt in Mo Yans geboorteplaats Gaomi, op het platteland van de provincie Shandong, waar veel van zijn romans spelen. De vrouw, kortweg ‘tante’ genoemd, is beroepsmatig in eerste instantie vooral bezig om mensen bij te staan bij hun zwangerschappen en bevallingen, maar krijgt dan te maken met de eenkindpolitiek. Om de overheidsregels uit te voeren (tante is een trouw partijlid) verschuift haar taak nu steeds meer en moet ze bijvoorbeeld regelmatig mannen die al een kind hebben steriliseren en vrouwen die toch zwanger raken aborteren. Waar tante in het begin van haar carrière als een heldin wordt toegejuicht, na het leven te hebben gered van verschillende vrouwen en baby’s die het niet zouden hebben gehaald met de traditionele vroedvrouwen, wordt ze uiteindelijk als de duivelin van het dorp gezien. Tante is een complex personage, een vrouw die zelf haar hele leven kinderloos blijft, in wier handen het lot van vele baby’s ligt, en die aan het eind van haar leven met een enorme schuldvraag zit.

De zesenvijftigjarige Mo Yan is in China een geliefde, ‘dwarse’ schrijver, iemand die in zijn romans niet de gebaande paden bewandelt en het nodige durft uit te proberen. Zijn spreektaalachtige Chinees, zijn plastische taalgebruik, ironie en overdrijving blijven daarbij zijn vaste handelsmerk. Critici noemen zijn stijl soms gemakzuchtig, hij zou te vertellerig, te breedsprakig en te bloemrijk zijn. Maar in een goede Mo Yan, zoals Het rode korenveld, De sandelhoutstraf of Kikkers, beheerst de auteur zijn stijl en geven zijn beelden het boek juist vaak een humoristisch tintje.

Mo Yans boeken spelen meestal in het China van de twintigste eeuw en laten vaak zien wat voor enorme veranderingen die eeuw met zich mee heeft gebracht. Meerdere van zijn romans beslaan dan ook een groot deel van de eeuw, en vrijwel allemaal tonen ze een grote maatschappelijke betrokkenheid. Maar dat betekent niet dat hij daarom een politiek geëngageerd schrijver is. Zijn antwoord op de vraag hoe hij tegenover de Chinese politiek staat, luidt meestal, net zoals dat van vele andere Chinese schrijvers, dat die hem natuurlijk aan het hart gaat, maar dat hij onrechtmatigheden aan de kaak wil stellen zonder een politiek activist te willen zijn; hij is bovenal schrijver.

Ook Kikkers is geen politiek boek. Wel is er in China alom bewondering voor het feit dat de schrijver een thema dat politiek zo gevoelig ligt ter hand heeft durven nemen. Via de lotgevallen van de gynaecologe en haar familieleden en dorpsgenoten lezen we over de recente geschiedenis van China, bijvoorbeeld over hoe hongerige kinderen in de grote hongersnood na de Grote Sprong Voorwaarts ontdekken hoe lekker steenkool toch wel niet is; of we lezen hoe tante door de Rode Garde wordt mishandeld. Maar hoe de indringend die geschiedenis ook kan zijn, ze blijft toch op de achtergrond; het zijn de personages, hun karakters, hun beweegredenen, die centraal staan. Die personages zijn geen bordkartonnen figuren, maar tonen hun goede en slechte kanten en laten hun dilemma’s zien. Ze leven. Mo Yan psychologiseert daarbij nauwelijks, de lezer moet zelf uit de gebeurtenissen, handelingen en uitspraken van de personages zijn conclusies trekken – een traditionele Chinese manier van schrijven.

Voor verschillende van die personages blijkt een enkele gebeurtenis of een enkele stap die zij nemen beslissend te zijn voor de rest van hun leven. Kikkers lijkt dan ook een roman in de lijn van Sartre, over de persoonlijke verantwoordelijkheid van een mens voor zijn leven en zijn daden. Niet voor niets spreekt de verteller van het boek, een schrijver met het pseudoniem Kikkervisje, in het begin in een brief aan een bevriende Japanse schrijver zijn bewondering uit voor Sartres toneelstukken, zoals Vliegen en Vuile handen, en de wens om het verhaal van zijn tante in zo’n soort toneelvorm op te schrijven – wat hij ook doet in het laatste deel. Had tante ‘nee’ kunnen zeggen tegen wat haar werd opgelegd? Had de verteller, wiens vrouw met zeven maanden wordt geaborteerd, waarbij hij vrouw en kind verliest, zich niet gewoon tegen de abortus moeten keren, met alle gevolgen van dien voor hun verdere leven? Waarom deed hij dat niet? Waarom riskeerde zijn vrouw haar leven door illegaal zwanger te worden? Kikkers gaat over schuld en verantwoordelijkheid, thema’s die de Chinese context ruimschoots overstijgen.

De anekdotische verteltrant maakt Mo Yan ook tot een toegankelijke auteur, veel meer dan de vrij intellectuele, modernistische Gao Xingjian die twaalf jaar eerder de Nobelprijs binnenhaalde. Destijds waren de reacties verdeeld want Gao was immers een in Frankrijk woonachtige dissident. De eer voor China was daarmee twijfelachtig. Dit keer zijn zijn de reacties in China uitbundig: eindelijk heeft een echte Chinese schrijver de Nobelprijs gekregen, en dan nog wel een die in alle lagen van de bevolking wordt gelezen.

Hsia Yu

Bij uitgeverij Voetnoot verscheen onlangs de bundel Als kattenogen met mijn vertalingen van Hsia Yu. Hieronder volgt een kleine selectie uit de bundel.

Hsia Yu (ook wel getranscribeerd als Xia Yu, 1956) mag haar lezer graag verrassen. Ze vraagt: ‘wil je niet samen met mij bij de communisten gaan?’ Ze laat bloed als tandpasta naar buiten spuiten, contrasteert de betrouwbare maandelijkse regelmaat van de vrouw met de haar toegedichte onbetrouwbaarheid, steekt de draak met dichterlijke authenticiteit, die helaas niet per se tot goede gedichten leidt, en antwoordt op de vraag ‘wie ben je’: ‘ik weet alleen dat er een draadje aan mijn trui hangt’. Hsia Yu doorspekt haar werk met eigenzinnige beeldspraak en onverwachte wendingen, die een speelsheid brengen in haar vijf bundels: Memoranda (1984), Buikspreken (1991), Wrijving: onbeschrijfbaar (1995) en Salsa (1999) en Pink Noise (2007). Hieronder een kleine selectie uit Salsa.

VOORWERPEN VANZELF LATEN BEWEGEN

iedere keer denken dat deze keer niet telt
iedere keer denken dat nu niet echt is
een scheurend geluid van zijde in de lucht
zo hard mogelijk naar binnen rennen
en schuilen

door een kiertje gluren
met een klein stemmetje zeggen: ‘volgende keer, oké?’

wanneer alles aan het gebeuren is en tot het bewustzijn doordringt
verwijdert dat bewustzijn het gebeuren
uit het gebeuren
maar om een dag later te kunnen zeggen:
‘eigenlijk’
of:
‘ooit’

iedere keer plechtig denken:
‘de volgende keer telt beslist meer dan deze keer’

waarmee de volgende keer van de volgende keer
wordt gedefinieerd

of het plan opvatten om bij de volgende spurt naar buiten
te roepen:
‘telt niet.’

voorwerpen vanzelf willen laten bewegen
uit ongeduld
wat dan inderdaad ook gebeurt
ziet iedereen vervolgens
een stoel vanzelf aankomen
‘telt nog steeds niet’
zwakjes zeggen
‘zelfs deze telt niet telt niet’

ONBEMANDE PIANO

– voor j.w.

weg
maar nog altijd strelende handen
een pianola
niemand speelt

een strand tussen de sterren
na lang staren in nevelen gehuld

omhelzingen maar hoe
gladde lichamen die als
twee omhelzende dolfijnen die als
twee ijsbergen
samen een vuurzee in gleden

hoe was het gesprek begonnen
plotseling leken al die volkomen
willekeurige steden zo precies
perfect antipodisch
aan de gepasseerde

praten om ineens te voelen dat omhelzen toch beter is
omhelzen om samen de trap af te kunnen lopen
slenteren langs een bioscoop een kaartje kopen
en een film zien om te voelen dat omhelzen machtiger is

zodat tussen al die gelijkwaardige
telkens weer aanvaarde momenten
er eentje duidelijk afsteekt
tegen de andere

BEWOGEN WORDEN

ze zegt /m/
alleen als je heel erg lang niks zegt
kun je dat
zo’n ontzettend lage /m/

ze zegt /m/
en dan beweegt ze niet
wil niet bewegen

die klank brengt geen rimpeling teweeg
in het grijsgroene meer
waarin algen

ze zegt /m/
en dan zegt ze /n/
maar beweegt gewoon niet

iemand roept haar
als een druppel op was
ligt ze in was

een meer afgesloten door was
de bodem licht deinend
maar geen lillende

drilpudding
haar bewogen worden

is in de speaker
bevroren /z/

als iemand haar flink bewasemt
op haar borst of achter haar oor
zal ze ontdooien
vallen

als een dennenappel
horen wij /d/

de in beweging geblazen donshaartjes
trekken eerst een beetje samen
worden dan warm
zetten uit
en buigen

een verlangen om te worden geopend
doordrongen
het bewogen worden

is eindeloos compact en
in te dikken
haast zonder adem
zegt ze /sj/

zonder zich om te draaien
of rond te kijken

wil vallen
almaar verder vallen

IN DE RIJ OM AF TE REKENEN

’t zij zo / ’t is nu eenmaal zo / eenzijdig / opgezegd / ’t zij zo / te laat om er achteraan te gaan / en dan nog zou er niemand te bekennen zijn / het had niet zo moeten zijn / er is vast een beter einde / in een stad als deze / ontmoet je elke dag mensen / vandaag ga ik de hele dag de verkeerde kant op / vergis me in de tijd / de hele dag gaat alles fout / hij rekent als eerste af / zou hij bij de uitgang op me wachten? / klote zeg dit bestaan / of je komt te laat / of je loopt iets mis / klote zeg dit hele leven / het angstaanjagendste is wel dat als je er achteraan gaat er helemaal niemand blijkt te zijn / je snapt helemaal niet dat je hier in deze stomme toestand zit / dat verklaart waarom je niet kunt opstaan / dat verklaart waarom je niet kunt slapen / dat verklaart bepaalde slordigheden in de retorica / geen / wonder / dat / we / allemaal / domweg / langzaamaan / oud / worden / natuurlijk draagt dat bij tot de geestelijke verlichting / ’t helpt opgroeien / maar we lijken allemaal nog onvoldoende opgewonden / onvoldoende onderscheid te maken tussen de tegenstander en onszelf / wat heeft dat voor zin als je je in een voetbalwedstrijd bevindt? / allemaal staan we samen in de rij voor een kaartje en creëren zo een aaneenschakeling / iemand wil voordringen / die moet zeggen sorry mag ik even / in de rij gaan staan om af te rekenen om daar op terug te komen / als iemand weggaat na te hebben betaald / is de volgende in de rij misschien wel verliefd op hem geworden / heel onverwachts / stil blijven staan betekent achteruitgaan je kent het wel / op dat moment ga je niet vooruit / op dat moment ga je niet achter hem aan / wat fijn zou het zijn als we allemaal samen van ouderdom in de rij sterven / als we het hebben over wij allemaal / moeten we aannemen dat we van dingen als groepsreizen houden / hoewel ik / liever alleen met hem ga / de dingen die hij in zijn boodschappenwagentje heeft geladen / stemmen met die in het mijne overeen / dat duidt toch op een mogelijkheid van gezamelijk leven niet dan? / is dat niet mooi? / in verschillende appartementen eten wij hetzelfde ontdooide voedsel / duidt dat niet op bepaalde essentiële persoonlijke voorkeuren? / is dat niet mooi? wij gebruiken dezelfde zeep en eenzelfde zeepbakje / is dat niet mooi? we kunnen onze appartementen verenigen / onze lichamen samenvoegen / waardoor sommige statistieken stijgen / en waardoor andere statistieken dalen / waardoor sommige politieke standpunten worden versterkt / en waardoor andere niet / is dat niet mooi? wij reizen samen / winkelen samen / en hebben maar één stel handen nodig voor het wagentje / is dat niet mooi? waarom houdt hij niet van mij? / precies daar bij de uitgang van de supermarkt / snapt hij niet dat hij het lot van iemand kan veranderen / hij snapt zelfs niet dat hij gelijk ook dat van hemzelf kan veranderen / de grootste overeenstemming van iets met iets anders / om iets te laten gebeuren / het maakt in eerste instantie niet uit wat / maar als hij heeft afgerekend is hij nergens meer te bekennen / en blijf ik staan waar ik sta / door hem moet de wereld weer in twee helften splitsen / die ene best tedere / die best gekwetste / die best vastbesloten / helft / die best verlossing kan krijgen / en die zelf denkt tot meer liefde in staat te zijn / die zonder twijfel / die echt bij mij hoort / ik de andere helft

HAAR EEN FRUITMAND BRENGEN

vandaag was ik ergens waar iemand me zei dat ik voortaan niet meer hoefde te komen / ik zei dat ik er toch ook al niet graag kwam / dat sommigen er wel komen daar heb ik niks mee te maken / ik ging terug naar mijn huurflat en stoomde een vis / een vriend kwam langs en samen aten we de vis / toen we hem op hadden zei hij dat hij sinds kort niet zo lekker in zijn vel zat / zijn werk kwijt / verder de trein naar het zuiden gemist om werk te zoeken / al dat werk kost je moeite en energie en vergalt je hele leven zei hij / dan koop je natuurlijk een huis met een hypotheek en een auto en dan zoek je een vrouw / je krijgt een paar kinderen je vindt het gênant als de kinderen te veel op je lijken als ze niet lijken vind je het ook gênant / we spraken wat over het verschil tussen huisbaas zijn en huurder / en toen deden we het / hij vroeg hoeveel minnaars heb je en ben ik anders / ik zei wat een onzin natuurlijk ben je anders / hij bleef doorvragen hoe anders / ik zei je bent gewoon anders en als je per se wilt weten hoe anders dan zeg ik gewoon oké je bent net zoals zij / dat zie je meteen als je naar me kijkt zei hij / je verwacht hoe dan ook het slechtste zei ik / ja daar word ik rustig van zei hij / we keken samen naar de video van de kleine zeemeermin / hij huilde toen de kleine zeemeermin haar stem kwijtraakte / we bleven onze favoriete passages terugspoelen / aten toen nog een ge¬stoomde vis / ik legde tarotkaarten om te kijken of hij werk zou vinden en hoe het met ons zou gaan / je vindt geen werk zei ik / o nee zei hij / nee je hoeft het niet eens te proberen / wat moet ik dan / je moet niks daar word je rustig van zei ik / gaan we dan trouwen vroeg hij / ook niet zei ik / er klopt niks van die kaarten zei hij hoe weet ik trouwens dat ze de waarheid spreken / dat weet je niet zei ik daar kan ik ook niks aan veranderen / waarom geloof jij ze dan / in die ene seconde dat ik de kaarten leg zei ik berekenen alle causale verbanden sinds het ontstaan van de wereld in het geheim vanzelf de juiste kaart / weg met die hele kosmos zei hij / als de hele kosmos er niet was zouden we hier nu geen kaarten kunnen leggen zei ik / ik had er geen zin meer in en zei ik wil verhuizen / nou leg dan een kaart om te kijken of je een huis kunt vinden zei hij / ik legde een kaart / de kaart zei dat ik een huis zou vinden / vraag dan nog eens of ik er met je kan wonen zei hij / de kaart zei van niet / we deden het nog een keer / we wisten toch niet wat we anders moesten doen / daarna ging hij weg / ik heb hem niet meer gezien sindsdien / misschien gaat het nog anders aflopen maar dat weet ik nu nog niet / een vriendin belde op en zei o ik weet echt niet of hij nou wel of niet van me houdt / hij houdt van je zei ik / hoe weet je dat zei ze / omdat hij niet van mij houdt zei ik / ze hing op / ik legde de kaarten weer / ik wist dat ze zo nog een keer zou bellen om te vragen en hou jij dan van hem / inderdaad belde ze / ik zei ja omdat ik zin had om haar te pesten / ik wist dat ze meteen naar hem zou bellen om te vragen zij houdt van jou waarom jij niet van haar / ze verwachtte dat hij zou zeggen ik hou van haar / ook zij verwacht het slechtste / en wordt daar rustig van / want hoe dan ook houdt niemand van haar / ze had er schoon genoeg van / wij ook / en toen ben ik verhuisd / ik heb haar geen fruitmand gebracht